Dinamo

0
291

Dinamo, hareket enerjisini elektriğe çeviren bir aygıttır. Günümüzde dinamoya daha çok üreteç (jeneratör) denir; çünkü elektrik üretir. Elektrik santrallerindeki jeneratörler birer dinamodur. Dinamo, hareket enerjisini elektriğe çevirme işini mıknatıslanmayla yapar. Hareket enerjisi, bir şeyin hareketinden doğan enerjidir. Bisikletteki dinamo, enerjisini arka tekerleğin hareketinden alır. Tekerlek döndükçe, dinamo da döner ve elektrik üretir. Üretilen elektrik, farı ve diğer lâmbaları yakmakta kullanılır. Gece bisikletle giderken Farınızı yakmak için dinamoyu tekerleğe bağlarsınız ve böylece dinamo, lambanın filamanını akkor hale getiren elektriği üretir.

Dinamonun Mucidi:

1869’da Zenobe Gramme’ın icat ettiği dinamo, birçok kullanım alanında pil ve akümülatörün yerini almıştır; bu tarih, elektriğin egemenlik başlangıcını vurgular.

Teknik açıdan dinamo, doğru akım üretme yeteneğinde bir makinedir ve elektromagnetik indükleme olayına dayanır. Bir mıknatısın magnetik alanı içinde dönen iletken bir tel sarımı, akımın yatağını oluşturur. İki kutuplu olağan dinamolarda, magnetik alanı «indükleme bobini» (indükleç) adı verilen bir elektromıknatıs doğurur. Magnetik alan içinde dönen devreye, indüklenen devre (indüvi) denir.

Bütün elektromıknatıslar gibi, indükleç de, indüklenen devre çevresinde magnetik alan doğurması için elektrik akımı gerektirir. O halde dinamoya yardımcı bir elektrik kaynağı bağlamak zorunludur. Bununla birlikte, indüklenen devre içine indükleç ustaca yerleştirilirse, bu yardımcı kaynaktan vazgeçilebilir.

İndükleç hareketlidir ve stator adını alır. İndüklenen devre hareketlidir, buna da «rotor» denir. Rotor, bir motorla (sözgelimi benzin motoru) döndürülür. O halde dinamo, aldığı mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürmektedir. İndüklenen devreyi oluşturan devre uçları birbirinden yalıtılmış ve dönme eksenine bağlı iki yarım halkadır; öte yandan, bu yarım halkalara iki hareketsiz fırça sürtünür; bunlar dış devreye, yani akım kullanım devresine bağlıdır.

Daha karmaşık dinamolar, sözgelimi indükleci (stator) dört, altı, sekiz ya da daha çok kutuplu olanlar vardır. İndüklenen devresinde (rotor) de o sayıda halka parçası ve onlara sürtünen o kadar fırça bulunur. Bu dinamolar büyük bir güç sağlar.

Dinamolar, özellikle otomobillerde çok kullanılır ve bütün aksesuarı (far, buji, marş motoru) ateşlemek ya da çalıştırmak için gerekli akımı sağlar. Dinamo, otomobil motorunun önemli parçalarından biridir. Motordaki silindirlerde saniyede birkaç defa ateşleme olur. Her ateşlemeyi dinamodan sağlayan bir kıvılcım başlatır. Motor dönmediği zaman, dinamo da çalışmaz. Bu yüzden, motora ilk hareketi vermek için ayrı bir elektrik kaynağı (akümülatör) gereklidir. Motorun dönüşü başlayınca artık dinamo döner ve kıvılcımlar için gerekli elektriği ürettiği gibi, akümülatöre de elektrik doldurur.