İlk Türk İslam Devletlerinde Yazı, Dil ve Edebiyat

0
87

İlk Türk İslam devletleri‘nde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve bilim dili ise Arapça olmuştur.

Karahanlılarda devletin resmi dili de Türkçeydi.

Gazneliler‘de saray ve ordu Türkçe konuşurken bilim dili Arapça, edebiyat dilinde ise Farsça kullanılırdı.

Büyük Selçuklularda ise resmi dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir.

Yazılı Edebiyat Örnekleri:

Eser Adı: Kutadgu Bilig (6645 beyit)

Yazarı: Yusuf Has Hacib

Dönemi: Karahanlı

Özellikleri:

* Türk İslam edebiyatının yazarı bilinen ilk yazılı örneği olarak kabul edilmektedir.

* ”Mutluluk veren Bilgi” anlamına gelir.

* Bir anlamda siyasetname özelliği gösterir.

* Uygur alfabesiyle yazılan eser, Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’a sunulmuştur.

Eser Adı: Divân-ı Lûgati’t

Yazarı: Kaşgarlı Mahmut

Dönemi: Karahan

Özellikleri:

* İlk Ansiklopedik sözlüktür.

* Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara öğretmek içim yazılmıştır.

* Sonunda ilk Türk dünya haritası vardır.

* Eser, Abbasi Halifesi El-Muktedi Bi-Emrillah’ın oğlu Ebu’l-kasım Abdullah’a sunulmuştur.

Eser Adı: Divan-ı Hikmet

Yazarı: Hoca Ahmet Yesevî

Dönemi: Karahanlı

Özellikleri:

* Eser Türk Tasavvuf edebiyatının ilk eseri, yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir.

* Dini ve ahlaki öğütler içermektedir.

* Türkçenin tarikat Dili olarak kabul edilmesi ve yayılmasını sağlamıştır.

Eser Adı: Atabetü’l Hakâyık

Yazarı: Edip Ahmet Yüknekî

Dönemi: Karahanlı

Özellikleri:

* Uygur alfacbesi ile yazılmıştır.

* ”Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.

* Ahlaki değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir eserdir.

* Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muhammed Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur.

Eser Adı: Şehname

Yazarı: Firdevsî

Dönemi: Gazneli

Özellikleri:

* Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır.

* Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.

* Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlatmış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine vadettiği parayı alamamıştır.

Eser Adı: Tarih-i Yemin

Yazarı: Utbi

Dönemi: Gazneli

Özellikleri:

* Eserde Gazneliler’in tarihi anlatılmaktadır.

* Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.

Eser Adı: Siyasetname

Yazarı: Nizâmü’l Mülk

Dönemi: Büyük Selçuklu

Özellikleri:

* Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır.

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah‘a takdim edilmiştir.

Eser Adı: Rubailer

Yazarı: Ömer Hayyam

Dönemi: Büyük Selçuklu

Özellikleri:

* Devrin en ünlü şairlerindendir.

* Rubailer’de İran Saray Gecelerini anlatmıştır.

Eser Adı: Divan-ı Enverî

Yazarı: Enverî

Dönemi: Büyük Selçuklu

Özellikleri:

* Büyük Selçuklu dönemi‘nde kasideleriyle tanınan en ünlü şair Enverî’dir.

Eser Adı: Muhakemetü’l Lügateyn

Yazarı: Ali Şîr Nevâî

Dönemi: Timur Devleti

Özellikleri:

* Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır.

Çağatay Türkçesinin en büyük şairidir.